Formaldehyd  – co to jest i czy jest się czego bać? 

Choć nie ma barwy, jego obecność jest od razu widoczna. Formaldehyd, bo o nim mowa, jest jednym z bardziej toksycznych lotnych związków organicznych, wywołującym przede wszystkim od razu odczuwalne podrażnienia oczu i układu oddechowego, w postaci pieczenie i drapania. przedmiotach codziennego użytku. 

Formaldehyd, czy inaczej aldehyd mrówkowy jest dość powszechnie wykorzystywany w przemyśle, medycynie czy biologii. Bez obaw, są to jednak minimalne ilości, dopuszczone do obiegu i nie stanowiące zagrożenia dla zdrowia.

Co powoduje formaldehyd? I czy jest czego obawiać?

Gdzie znajduje się formaldehyd?

Jak podaje Rozporządzenie Komisji Europejskiej 2023/1464 „formaldehyd to substancja chemiczna produkowana w dużych ilościach o szerokim spektrum zastosowań. Jest ona również wytwarzana endogennie w organizmach ludzi i zwierząt i stanowi niezbędny półprodukt metaboliczny we wszystkich komórkach”.

Co więcej, jak możemy przeczytać we wspomnianym rozporządzeniu, „98 % formaldehydu produkowanego w Unii lub importowanego do Unii wykorzystuje się w charakterze półproduktu w procesie produkcji żywic na bazie formaldehydu, tworzyw termoplastycznych i innych substancji chemicznych”.

Formaldehyd wykorzystuje się więc głównie jako środek wiążący cząstki drewna przy produkcji płyt drewnopochodnych. Oprócz tego formaldehyd znajduje się w:

• Meblach
• Panelach podłogowych
• Tapetach
• Piankach
• Częściach samochodów i samolotów
• Niektórych wyrobach włókienniczych
• Niektórych produktach skórzanych

Do niedawna formaldehyd można było spotkać jeszcze np. w farbach czy lakierach. Obecnie odchodzi się już od tego, a farby oparte na rozpuszczalnikach zastępowane są np. przez farby ceramiczne.

Jak powstaje formaldehyd?

Formaldehyd, co to? To inaczej aldehyd mrówkowy (HCOH). Lotny związek organiczny (LZO), który powstaje podczas niepełnego spalania substancji zawierających węgiel. Może być to np. wędzenie pokarmów bogatych w białka.

W procesach przemysłowych formaldehyd uzyskuje się na skutek utleniania i uwodorniania metanolu

Co powoduje formaldehyd?

Charakterystyczny, dość żrący zapach aldehydu mrówkowego możemy wyczuć już przy 1 mg/m^3. Bardziej wrażliwe osoby  mogą odczuwać szkodliwy wpływ formaldehydu już od 0,012 mg/m³. 

Pierwsze podrażnienie i typowe objawy, takie łzawienie czy kaszel pojawiają się przy stężeniu1,2 mg/m³.

Szkodliwy wpływ formaldehydu na zdrowie przejawia się w jego toksycznym oddziaływaniu na różne układy i narządy, w tym:

• drogi oddechowe
• układ nerwowy
• układ odpornościowy
• układ rozrodczy
• wątrobę
• skórę

Na co dzień najszybciej zauważymy i najbardziej odczujemy objawy ze strony układu oddechowego. Formaldehyd niestety dość łatwo wchłania się przez drogi oddechowe, docierając do oskrzeli.

Tam gromadzi się i podrażnia śluzówki, co wywołuje suchość i drapanie w gardle, kichanie, katar oraz kaszel. U pewnych osób prowadzi także do reakcji alergicznych: wysypki, duszności, astmy, obrzęku nosa, a w skrajnych przypadkach nawet wstrząsu anafilaktycznego.

Formaldehyd uznaje się za związek mający bezpośredni wpływ na rozwój astmy oskrzelowej.

Co ciekawe, choć wchłania się głównie przez układ oddechowy, uznaje się, że formaldehyd może przenikać również przez skórę i paznokcie.

Ze względu na swoje właściwości, formaldehyd został sklasyfikowany w 2004 roku przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) jako substancja kancerogenna. Długotrwała ekspozycja na ten aldehyd może prowadzić do nowotworów gardła i nosa.

Czy należy obawiać się formaldehydu?

Tak i nie. Na pewno należy unikać bezpośredniej ekspozycji na formaldehyd – nie wąchać butelek zawierających w środku formaldehyd czy formalinę, a w przypadku rozlania się formaliny w pomieszczeniu, jak najszybciej otworzyć okna i opuścić pomieszczenie.

Z drugiej strony stężenia formaldehydu obecne w ubraniach, kosmetykach czy środkach czystości są minimalne, podlegając bardzo ścisłym normom. Dopiero zaś stężenie powyżej 50 µg/m³ (0,05 mg/m³) uznawane jest za niebezpieczne dla człowieka.

Średnie dobowe stężenie formaldehydu w powietrzu dla obszarów chronionych wynosi natomiast 0,02 mg/m³. 

Jak pozbyć się formaldehydu?

Jest kilka sposobów, by skutecznie pozbyć się formaldehydu ze swojego otoczenia. Jeśli pracujesz w środowisku, gdzie masz do czynienia z tym aldehydem lub podejrzewasz, że formaldehyd może występować u Ciebie w domu, zainwestuj w oczyszczacz powietrza.

Wyposażony w filtr węglowy, oczyszczacz powietrza adsorbuje (wiąże na swojej powierzchni) szkodliwe substancje w stanie lotnym, w tym opisywany formaldehyd.

Jeśli formaldehyd występuje w jakichś produktach w formie aerozolu, np. lakierze do włosów, unoszące się drobinki zawierające cząstki stałe zostaną skutecznie zatrzymane przez filtr HEPA.

1. Clofte Duo 400 – strażnik czystego powietrza, sprzymierzeniec wilgotności

Clofte Duo 400 to nowoczesny oczyszczacz powietrza z nawilżaczem, łączącym aż 5 rodzajów filtracji z wydajnością i kompaktowymi rozmiarami.

Wykonany z granulek węgla aktywnego, filtr węglowy dobrze adsorbuje aldehyd mrówkowy, benzen, toluen i inne lotne związki organiczne. 1 gram węgla aktywnego przekłada się na aż 1500 m² powierzchni aktywnej!

Naturalnie im większa powierzchnia i większa zawartość węgla aktywnego w filtrze, tym efektywniejsza może być filtracja.

Dzięki obecności higrometru i higrostatu, Clofte Duo 400 pozwala też sprawnie kontrolować poziom wilgotności w Twoim otoczeniu. To ważne, gdyż wysoka temperatura połączona z przekroczonym poziomem wilgotności stanowią idealne warunki do emisji formaldehydu,

Dlatego też zaleca się utrzymywać poziom wilgotności względnej nie przekraczający 50 %.

2. Unikanie produktów zawierających aldehyd mrówkowy

• Ubrania i tekstylia – Świadomy wybór ubrań to kolejny sposób ograniczenia formaldehydu w swoim otoczeniu. Odzież uszyta ze 100% bawełny, jedwabiu lub lnu rzadziej jest poddawana wykończeniu z użyciem aldehydu mrówkowego. Dlatego naturalne tkaniny to pewniejszy wybór niż większość tworzyw sztucznych.

Przed założeniem nowych ubrań zaleca się ich upranie – badania wykazały, że nawet w krojonej bawełnie formaldehyd zniknie po pierwszym praniu.

• Płyty pilśniowe i wiórowe oraz laminaty – wybieraj te materiały wykończeniowe, które zawierają adnotację„No Added Formaldehyde” (NAF), „No Added Urea Formaldehyde” (NAUF) czy „Ultra Low Emission Formaldehyde” (ULEF

• Detergenty i środki chemiczne — w codziennej pielęgnacji mieszkania zwracaj uwagę na skład środków chemicznych do sprzątania.

3. Wietrzenie mieszkań

Najprostsza metoda, choć nie zawsze najskuteczniejsza, na oczyszczenie mieszkania z zanieczyszczeń to wietrzenie. Trzeba jednak robić to z głową, bo w przeciwnym razie zamiast zmniejszyć, możemy niechcący zwiększyć poziom zanieczyszczeń w pomieszczeniu.

Optymalnie jest wietrzyć krótko, ale intensywnie – lepiej otworzyć okno dwa razy dziennie na około 10 minut, niż zostawiać je uchylone przez wiele godzin.

Źródła:

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1464 z dnia 5 lipca 2023 r. w sprawie europejskiego jednolitego dokumentu zamówienia publicznego.” Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, L 179, 7 lipca 2023, s. 1–12. EUR-Lex, eur-lex.europa.eu Dostęp do strony internetowej: 05.06.2025